De mysterieuze Blauwe Toren hangt de komende tijd aan de muur in het Hamelhuis. ,,We vonden dit werk bij toeval.’’ 

Anja Broeken 07-01-18

,,Het is niet groot hoor’’, waarschuwt Dick van Zanten, bestuurslid van Stichting Hendrick Hamel Foundation, bij voorbaat. Het schilderij van Cornelis Bol (1589-1666) heeft de afmeting van A4-tje. Het toont het gezicht op Gorinchem, gezien vanaf de rivier. Schepen varen langs de oude vesting. In het hart van het werk, aan het einde van de stadsmuur, zijn de contouren van de Blauwe Toren zichtbaar.

Archeologen haalden in november 2016 Buiten de Waterpoort delen van een stadsmuur boven die – zo later bleek – onderdeel uit maakt van het complex de Blauwe Toren. De archeologische vondst wakkerde de belangstelling voor de geschiedenis van de stad flink aan. Sommigen zouden graag zien dat de muren volledig behouden blijven. Ze worden echter geïntegreerd in een hotel waarvoor de gemeente al voor de vondst een bouwvergunning had afgegeven.

Vierhonderd jaar

,,Kunstliefhebbers zullen niet gelijk heel erg onder de indruk zijn, maar voor Gorinchem is dit een bijzonder werk. Het is het oudst bekende schilderij waarop de Blauwe Toren te zien is’’, vertelt Van Zanten. ,,Het is ruim vierhonderd jaar oud. We kunnen niet achterhalen wanneer Cornelis Bol dit werk precies gemaakt heeft, maar dat moet aan het begin van de 17e eeuw zijn geweest.’’

Kans is groot dat grootvader van Hamel eigenhandig aan vesting werkte.

Het werk is geschilderd op een koperen plaat. Bol werd geboren in Antwerpen. Hij overleed in Haarlem en werkte tijdens zijn leven ook in Parijs en Londen. In die laatste stad zou hij de grote brand hebben meegemaakt, die ongeveer een maand voor zijn dood een groot deel van de stad verwoeste. Mogelijk bracht dit Bol terug in Haarlem.

Het was Valentine Wikaart die het schilderij eind vorig jaar ontdekte op de PAN in Amsterdam. Een Amsterdamse handelaar bood het te koop aan voor 14.000 euro op deze internationale kunstbeurs. Wikaart is een historisch onderzoeker en tegenwoordig werkzaam voor het Hendrick Hamel Museum. ,,Ze zag gelijk het belang van dit werk voor Gorinchem en heeft contact met de handelaar gezocht. Die zegde toe dat het in bruikleen te geven als het niet verkocht werd’’, zegt Van Zanten. Interesse was wel degelijk, maar niet voor de vraagprijs. ,,En dus mogen we het tijdelijk lenen.’’

Die goedwil heeft alles te maken met het feit dat ook de handelaar is geïntrigeerd door de geschiedenis van de Blauwe Toren. De Gorcumse ontdekkingsreiziger Hendrick Hamel (1630-1692) heeft het verdedigingswerk waarvan de eerste fundamenten in het midden van de dertiende eeuw zijn gelegd nooit gezien. Tegen de tijd dat hij geboren werd in de Arkelstad was de toren gesloopt.

Grootvader

Zijn grootvader, zo blijkt uit archiefstukken, heeft het imposante bouwwerk zeker wel met eigen ogen gezien. ,,Sterker nog, de kans is groot dat die man eigenhandig aan de Gorcumse vesting heeft gewerkt. Hij was een aannemer van vestingwerken en is waarschijnlijk daarom naar Gorinchem gekomen. Een beroep dat ook overgenomen werd door zijn drie zonen waaronder de vader van Hendrick Hamel’’ Het schilderij van Bol heeft dus een indirecte link met de in Zuid-Korea populaire Hamel.

,,Maar dit werk is historisch gezien van groot belang’’, meent ook restaurator Bernard Siera. ,,Het is het eerste schilderij waarop de vesting hoekig wordt weergegeven, vergelijkbaar met Slot Loevestein.’’ Omdat Bol de vesting waarschijnljk met eigen ogen heeft gezien, intrigeert de afbeelding hem. Siera pleit al langer voor het blootleggen van de contouren van de vesting die in de Duveltjesgracht liggen.

Het Hamelhuis heeft het rivierzicht tot eind februari in bruikleen. De hoop is dat de interesse voor het kunstwerk zo groot is, dat het in de stad kan blijven. ,,Het is een bijzonder stukje Gorcumse historie’’, aldus Van Zanten.